Arz Ederim, Merve Ünsal

 

Yere fırlatılmış bir ayıcık, çocukluğumuzla ilgili anılarımızı tetikler: melankoli, nostalji ve belki de ayıcığın sahibi için duyulan endişe... Kaldırımda duran bir çift ayakkabı her zaman merak uyandırır—ayakkabıların sahibi nasıl eve gitmiştir acaba?- Sokakta görülen bir parça et ne yazık ki sıradan olduğu kadar beklenmedik değildir büyük şehirlerde. Böyle şeyleri birçok defa görüp kaydetmiş olmama rağmen Sinem Dişli'nin fotoğrafları aracılığıyla kendi şehir deneyimime yabancılaşıyorum. Han 38'deki kısa süreli sergide ilk defa gösterilecek olan bu fotoğraflarda günlük yaşam -ki bunlar şehirde yaşayan bizler için evrensel, jenerik şehir sahneleridir- ve tuhaf bir tekinsizlik, imgelere nüfuz ederek umulmadık sekilde bize kendini ifşa eder.

Bu yazının amacı çerçevesinde Dişli'nin fotoğraflarının belirgin bir form arayışı üzerine kurulu olduğunu savunacağım. Şöyle ki, hem tanıdık hem de güncel olan bu arayış çerçevesinde, imgelerin ve serginin şiirsel yapılandırılması kurumsal olmayan bu mekanda birleştirilmiştir. Yerleştirme sanatından ödünç alınan yöntemlerin kullanılması da sergiye ayrı bir anlam yükler. Yalnız, bunlardan bahsetmeden önce yazar ve yazı hakkında bir feragatname uygun olur diye düşünüyorum: itiraf etmeliyim ki Dişli'nin işlerine henüz hakim olamadım. Bu imgelerle sergi için yapılan kurgulardan evvel tanıştım, dolayısıyla bu seri ile yaklaşık bir aydır haşır neşirim diyebilirim. Resimlerle ilk karşılaştığımda küçük baskılar halinde bir masanın üzerine yayılmışlardı ve ilk izlenimim transparan olduklarıydı; anlatımdışı olmalarından gelen bir güçleri vardı. Bu ilk görüşmede hissettiğim samimiyet yazının başlığına yansıdı—bu resimlerle tanışabilmek kendimi şanslı hissetmeme ve bugüne dek bir sırdaş olarak mütalaa etmeme neden oldu. Bu duygu halen sürüyor ve ben fotoğraflara bakarken çocuksu bir heyecan duyuyorum. Bu heyecan şu anda kataloğun üretimine ufak da olsa bir katkım olduğu için yaramaz bir kendini bilmişlikle karışık... Kısacası okumak üzere olduğunuz yazı, yazarın bu imgelere olan derin duygusal bağıyla lekelenmiştir. 

​

Dişli'nin estetik anlayışı kendine özgü olsa da, sanatçının farklı fotoğraf stillerini birbirine karıştırdığını gözlemlemek mümkündür; Garry Winogrand'in eğik perspektifi, Frederick Sommer'ın yok olmuş olanla yüzleşmesi, Cindy Sherman'ın rahatsız ediciliği, Duane Michals'ın mizah anlayışı, Emmet Gowin'in mahremi adeta tek potada birleşirler. Tüm bu referansları MoMA kuşağı olarak tanımlanabilecek fotoğrafçılardan seçmem tesadüfi değil! Dişli'nin dürtüsünün güncel fotoğrafın bu erken dönemindeki sanatçıların çalışma biçimlerine benzer oluştuğunu düşünüyorum; sanatçı görsel dili kullanarak kişisel anlatımını geliştirirken, kavramsal olarak sımsıkı ama bir o kadar da içgüdüsel bir yöntem izlemekte çünkü... 

​

Sanatçının fotoğrafları eski ya da nostaljik görünüşlü değildir ama her imgeye sinmiş bir anakronizm vardır. Günümüz izleyicilerine tanıdık gelen unsurları inceden çarpıtıp saptıran sanatçı, resimlere bakarken ne kadar da katı yanlarımız olduğunu teşhir eder. Düşünüyorum ve bu tür imgeleri daha önce gördüğümü biliyorum, ancak Dişli'nin ait olduğu geleneği ve estetiği tanısam da bu resimlerde bilmediğim bir yenilik ve eğrilme var ki beni içlerine hapsediyor. Resimlerdeki “yüzleştirme” durumu bu seriyi kişiselleştiriyor; sanatçının süjeleriyle olan ilişkisi ise rahatça görülebiliyor, izleyiciyi sürece dahil ediyor. Bunu sağlayan fotoğrafı tam olarak nasıl çektiğini görebilmemiz, onun nerede ne şekilde durduğunu, nasıl bir yerde yaşadığını, günün hangi saati olduğunu tanımlayabilmemiz ise 'şey'lerle neden şimdi, neden bu şekilde yüzleştiriliriz? 

​

Resimlerin sıralanma tavrı bize ipuçları veriyor. Dişli'nin sürekli bir bakma güdüsü var ve bu takıntılı seyrin enginliği hiçbir zaman eriyip çözünemeyen bir gerginlik yaratıyor. Sergideki fotoğraflar bizi net bir algılama mertebesine ulaştırmaz, hatta tam aksidir; her görsel, izleyici-imge-sanatçı arasındaki döngüsel ilişkiyi karmaşıklaştırır. İzleyici, nesnel bir gerçeklikte var olmayan bir anlatımın parçalarını birleştirmeye çalışır. Her resim bir ipucuna delalet eder ama değildir. Ben, resimlere ancak birkaç kere baktıktan sonra bu birleştirme güdüsünü aklımdan çıkarabildim. Bir grup imgeye baktığımızda aralarında bir bağ kurmak, görsel bilgileri birleştirerek bir anlatım yaratmak, hem gözlerimizin hem de beynimizin bir ihtiyacı belki de. 

​

Sanatçı, bu 'büyük' hikayeyi hiçbir zaman ele vermez; resimlerin arasındaki bağ, entelektüel değil, daha ziyade içgüdüsel, subjektif ve kişiseldir. Sanatçı, izleyicilere yanıltıcı bir yakınlaşma hissi vermek ve resimlerin nerede ve nasıl çekildiğini biliyorlarmış izlenimini yaratmak için yontulmamış bir estetik anlayışı benimser, böylelikle resimlerdeki tuhaf kombinasyonlar bu kaba ama değişken estetikle birleştiğinde imgeleri kavramak zorlaşır. Buna mukabil resimleri tek seferde sindirememek gerginleştirici olduğu kadar tatmin edicidir de... Dişli'nin kendine özgü anlatımını hissettiren ise bakıldıkları ilk anda bu imgelerin tüketil(e)memesinde yatmaktadır. Eserleri anlamak için sarfettiğimiz çaba hem işlerin kendisiyle, hem de sanatçıyla yakınlaşmamıza neden olur ve imgeyle olan bir anlık ilişki bir sürece yayılarak kırılır. 

​

Dişli'nin imgeleri çekicidir ve bu çekicilik mantıkla anlaşılamaz. Bu resimler bir yazarın kabusu gibidir, hemen anlaşılabilecek teknik ya da düzensel marifetleri yoktur, kurgusal ile 'bulunmuş' görüntüler rastgele karıştırılmıştır, sanatçının görsel sesi oldukça eklektiktir ve bu imgelerde, daha önce görmediğimiz hiçbir şey yoktur. O halde Barthes'ın terimlerini kullanmak gerekirse, punctum  nerdedir? Sanırım—ki punctumlar tanımsal olarak subjektiftir ve o yüzden bu açıklama da kaçınılmaz bir şekilde kişisel olacaktır—Dişli'nin fotoğrafları tek bir duygu ya da durumu temsil etmemektedirler. Aksine, her fotoğraf birçok durum ve hissiyatı bir araya getirmekte ve çoğulluğun yarattığı şiirsellik izleyicinin farklı duygular ve düşünceler arasında gelip gitmesine yol açmaktadır. Bu yüzden de bu imgelerin etkisi sarsıcıdır. Tek cümlelik fotoğraflara karşı bağışıklık kazandığımız, imgelere doyduğumuz günümüzde bir mutluluk, çatışma ya da ızdıraba karşı benzer bir tutum sergileyip yolumuza devam etmemiz mümkünken, tersi durumda—yani mizah, üzüntü, nostalji, çocuksuluk birbirine girdiğinde—neye baktığımızı daha uzun bir süre gözlemleyerek hatırlarız. Öyle ki Dişli'nin fotoğraflarının şiirselliği bu resimlere neden tekrar tekrar baktığımı bana merak ettirmekte ve ne sebeple bu yolla “içime işlediklerini” bilememekteyim. Ama bir şekilde estetik işlevlerini yerine getiriyorlar ve diyorum ki: “Dişli'nin şiirlerinin satırları keskindir ama ezberlenemez”. 

​

Serginin kendisi de bu karşılıklı münasebetlerle oynamaya başlamıştır ve işlerin titiz yerleştirimi yapıtların bütününe dikkati çekmektedir; böylelikle Dişli'nin sergisi bütüncül olarak işlevini yerine getirmektedir ve farklı işlerin yan yana sergilenmesinin ötesine geçmiştir. Bütün dikey resimleri yan yana koyarak sanatçı, beklenmedik bir biçimsel seçim de yapar. Normalde bir sergideki tüm görselleri yataylar ve dikeyler olarak ayırmak uygunsuzken, bu anlayışın merkezindeki mizahi unsur ve seçimin 'yapay'lığı, izleyicinin resimlerin arasındaki referansları kendi istekleri doğrultusunda geliştirmelerini tetikler, var olmayan doğrusal anlatımı görmeye çalışmak bile bu şekilde imkansızlaşır. Sanatçı böylelikle—belki de istemeden—resimlerin her birindeki ince oyunların altını çizmiş olur. Bu da sergiyi bildiğimiz 'ciddi,' 'didaktik' fotoğraf sergilerinden biri olmaktan çıkarır, izleyiciyi fotoğrafa dahil olmaya, şaşırmaya ve yönlendirilmeye davet eder. Sanatçı bu vesileyle seyir gelenekleri ve sistemleri ile dalga geçmenin kabul edilebilir bir durum olduğunu hatırlatır. Kuralları 'kırmak' yerine, sınırları genişleterek izleyicinin sanatsal ifadesinin imge yapısı ile sergi yapısı arasında gidip gelmesini sağlar. 

​

Han 38 de bu esnekliğin bir parçası... Kurumsal olmayan bu mekan, İstanbul Bienali'yle aynı zamanda gösterilen RecCollective, Bandrolsüz ve Geniş Açı Proje Ofisi sergisiyle kanatlarını açmaya başladı. Böyle bir mekanda çalışmak Dişli'nin sergisini tek başına yönetmesini de sağlamıştır ki bu genç bir sanatçı için özgürleştirici olduğu kadar korkutucu da bir durum... Yapımın dikiş izleri belli olsa da kurumsal olmayan bir mekanla spontan bir şekilde çalışmanın getirdiği şeffaflık ise son tahlilde serginin dinamik, saf ve esnek olmasını sağlamaktadır. 

​

Bu yazıyı tamamlamak için misafirperver bir son gerekli... Sinem Dişli, benim oldukça kişisel ve nesnel bir deneyimin parçası olmamı sağladı. Bir benzetmeyi esneterek sonlandıracağım yazıyı: Çocukken—belki de hala—başkalarının eşyalarını karıştırmak (bir ebeveyn, kardeş ya da yaşlanan bir büyükbabanın) oldukça büyük bir zevkti. Suçluluk duygusu ile iç içe geçen bu zevk, merak ve samimiyet hisleri, Dişli'nin işlerine katıldığımda hissettiklerimden çok da farklı değil...

​

“Zaman ve mekan bir oluyor, herşey içselleşiyor ve isteyerek bu işlerin yarattığı mekanda hapsoluyorum”. 

​

23 Ekim 2011